Θαρρώ πως το πρόβλημα δεν βρίσκεται στην ερμηνεία μιας λέξης, αλλά στο πως φτάσαμε σ’ αυτήν. Στα ελληνικά λεξικά διαβάζουμε τα αυτονόητα σχετικά με τη λ. Bodrum, ότι δηλ. πρόκειται για υπόγειο σκοτεινό, στενόχωρο και χωρίς αερισμό, 2. (συνεκδ.) υπόγεια και στενή φυλακή. Ξένη λέξη σκοτεινό υπόγειον, ιδ. Φυλακής. Σκοτεινόν διαμέρισμα, ιδία φυλακής κ.τ.ο. Ο χαρακτηρισμός όμως που ετυμολογεί ή αν θέλετε συσχετίζει τη λέξη έστω και ως αντιδάνειο από το τουρκ. bodrum<αρχ. Ιππόδρομος είναι προβληματικός! Γιατί εύλογα μπορεί να αναρωτηθεί κανείς: τί σχέση μπορεί να έχει ένα “σκοτεινό υπόγειο”, “χωρίς αερισμό” ή μια “σκοτεινή φυλακή” με τον ιππόδρομο, που είναι ένας φωτεινός υπαίθριος χώρος, ευρύχωρος και ευάερος!
Εξ’ άλλου το ίδιο λεξικό (Μπαμπινιώτη) συμπληρώνει πως ο ιππόδρομος είναι ανοικτός χώρος...με χλοοτάπητα και άμμο. Να συμπληρώσουμε πως ετυμολογείται από το ίππος + δρόμος (του τρέχω). Ωστόσο τα πράγματα τα ξεκαθαρίζει ο Τούρκος λεξικογράφος Ismet Zeki Eyuboğlu στο Turk Dilinin Etimoloji όπου γράφει: bodrum, ελλην. Upodrome = θεμέλια, υπόγειο πέρασμα), bodrum (το κάτω μέρος σπιτιού, ο κάτω όροφος, ο θεμελιακός όροφος του σπιτιού). Και προσθέτει: Στην τουρκική της Μ. Ασίας, πέρασε με τη λαϊκή γλώσσα από την ελληνική που μιλιόταν στη Μ. Ασία. Παράγεται δε ως εξής: hipodromos(στενός χώρος, λιμάνι)ⵦhüpo (υπό)= κάτω, hupodrome (το u διαβάζεται ι) >(u)podrome-podrom-podrum/bodrum.
Η εκδοχή αυτή έχει κάποια βάση, γιατί πράγματι στην α.ε υπάρχει λέξη “υποδρομή”= υπόγειος δρόμος, όπως και η λέξη “υπόδρομος” = τόπος στον οποίο προσορμίζονται τα πλοία σε περίπτωση κακοκαιρίας, όρμος (σχετ. και η λ. υποδοχή). Στη λέξη “υπόδρομος” ο Τούρκος λεξικογράφος βρίσκεται κοντά στην αλήθεια τόσο ετυμολογικά όσο και σημασιολογικά, από την οποία όμως απέχει καταφανώς ο “ιππόδρομος”.
Η υπόθεση βέβαια περιπλέκεται ακόμη περισσότερο με την ονομασία που έδωσαν οι Τούρκοι στην πατρίδα του Ηροδότου και του Διονυσίου την Αλικαρνασσό* και την είπαν Bodrum! Επ’ αυτού διαβάζουμε την εξήγηση που προσπαθεί να δώσει ο αντιναύαρχος και ακαδημαϊκός Στυλ. Εμμ. Λυκούδης**, στο εγκυκλοπαιδικό Λεξικό ΗΛΙΟΣ (λ. Αλικαρνασσός). “...την σύγχρονον Αλικαρνασσόν, την Μπούδρουμ υπό των Τούρκων ονομασθείσαν από του φρουρίου τού Αγίου Πέτρου των Ιωαννιτών ιπποτών, κατόπιν των διαδοχικών παραφθορών της ονομασίας του Πετρόνιουμ, Πετρούνι, Μπετρούνι, Μπέτρουμ”.
Τα δεδομένα λοιπόν μας λένε πως μέχρι το 1400 που κατείχαν οι Ιωαννίτες ιππότες την Αλικαρνασσό την αποκαλούσαν Petronium‧ το 1522 που την κατέλαβαν οι Τούρκοι την είπαν Bodrum.
Να υποθέσουμε λοιπόν πως η ονομασία τού λιμανιού αυτού προήλθε από την προηγούμενη παραφθορά της λέξης και έχει σχέση με “Κρυπτό λιμάνι”, ασφαλές λιμάνι. Και κατά πάσαν βεβαιότητα έχει σχέση και με το ασφαλές κάστρο της περιοχής του λιμανιού.
Ωστόσο είναι βέβαιο πως τη λέξη bodrum δηλ. μπουντρούμι, δεν μπορούμε να την ανάγουμε στη λέξη “ιππόδρομος” τα χαρακτηριστικά του οποίου είναι τελείως διαφορετικά και τόσο...φωτεινά. Εκτός εάν υποθέσουμε πως στον Ιππόδρομο υπήρχαν υπόγεια και σκοτεινά κτίσματα – στάβλοι όπου έμεναν τα άλογα, και αυτό έγινε αιτία οι Τούρκοι να ονομάσουν τον ιππόδρομο bodrum.
Τέλος εκτιμώ πως αυτό που πρέπει να έχει κανείς στο μυαλό του προτού αποφανθεί ή χαρακτηρίσει κάτι, και εν προκειμένω γλωσσικά, να προσπαθεί να το προσεγγίσει απ’ όλες τις πλευρές με κυρίαρχη αυτήν του νοήματος.
* Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς (60 – 7 π. Χ). Ιστορικός, ρητοροδιδάσκαλος, κριτικός μελετητής τής Ελληνικής και γνώστης τής Λατινικής γλώσσας. Ένα από τα κυριότερα έργα του είναι το “Περί συνθέσεως ονομάτων”.
** Ο Στυλιανός Εμμ. Λυκούδης (1878 – 1958) ήταν δραστήριος και ακατάβλητος αξιωματικός τού Βασ. Ναυτικού. Ασχολήθηκε με τη γλωσσολογία και τη ναυτική ορολογία, έγραψε ακόμα και λήμματα για εγκυκλοπαίδειες και λεξικά.